جزوۀ شعر

«جزوۀ شعر» نخستین نشریۀ ویژۀ شعر، از جمله نشریات سازمان انتشارات طُرفه است. انتشارات طُرفه ناشر فعالی بود که آثار گروه مشخصی از جوانان شاعر و نویسنده و مترجم آن سال‌ها را منتشر می‌کرد، اما چون گردانندگانش حرفه‌ای نبودند پس از مدت کوتاهی از کار نشر دست کشیدند و هر یک به راهی رفتند.

«جزوۀ شعر» در واقع به قصد انتشار آثار شاعران «موج نو» منتشر می‌شد، اما-در عین حال- فضایی برای عرضۀ آثار شعرای جوان دیگر نیز بود.

در صفحۀ اول نخستین «جزوۀ شعر» در بخشی از یادداشتی به امضای «طُرفه» آمده است: «…در این جزوه خواستیم فقط نمایشگر تولدهای روزانه شعر امروز ایران باشیم. بی‌گمان روزی از میان تولدها خورشید خجول و پنهان امروز را خواهیم شناخت. خورشید تولد و نوزاد را بیان خواهد کرد. نوزاد که خون و رگ نباشد در روشنائی خواهد مرد. روشنائی بی‌رحمی کودکانه‌ای دارد.

راه قطعی کسان به دست خود آنان است. چه کسی می‌تواند یک معیار بی‌مرز و همه جانبه که نفسانیات او را مات کند بر روی شعر امروز ایران پهن کند و با خوشبینی یا بدبینی راه گذار باشد.

نیت دیگر ما آن بود که از نام‌های خاص در شعر امروز ایران بپرهیزیم. به دنبال نام‌هائی باشیم که هنوز مجرد و تنها هستند و –معصوم- در اندیشۀ تحمیل خود به نفسانیات و عادت ما نیستند.».

در جزوه‌های شعر از هشتاد و یک شاعر ایرانی و پنج شاعر خارجی شعر چاپ شده است. نام‌های زیر بیش از همه در جزوه‌های شعر تکرار شده است: احمدرضا احمدی، بهرام اردبیلی، بیژن الهی، الف.ن. پیام، محمدعلی سپانلو، جواد مجابی، فریدون معزی مقدم، مجید نفیسی، م. طاهر نوکنده، حسن شهپری، اورنگ خضرایی، منصور اوجی، مهدی تقوی، م. مؤید، تیراژه، علی‌اکبر رشید، فرهاد شیبانی، منصور برمکی، توفان، ف. غروب، حمید عرفان، هوتن نجات و م. نوفل.

از دیگر شاعرانی که با جزوۀ شعر همکاری کرده‌اند شاهرخ صفائی، غفار حسینی، یدالله رویایی، سهراب سپهری، پرتو نوری علا، صفورا نیری، سیروس مشفقی، منصور ملکی، عبدالله کوثری، کیومرث منشی‌زاده، عظیم خلیلی، علی پدر، حسین رسائل، ا. فرجام، علی اصغر عطاءاللهی، محمدتقی غروی، شهرام شاهرختاش، عدنان غریفی و …را می‌توان نام برد.

در شمارۀ دوم «جزوۀ شعر» ۵ شعر از گیوم آپولینر به ترجمۀ ا. اسفندیاری و فریدون رهنما، چهار شعر از پل الوار به ترجمۀ ا. ب، دو شعر از ئودیسیوس الیتیس به ترجمۀ ا. نوری علا، در شمارۀ سوم و چهارم هفت شعر از فدریکو گارسیا لورکا به ترجمۀ یدالله رویایی، فرهاد آرام و بهمن فرزانه، و در شمارۀ پنجم پنج شعر از چارلز کازلی به ترجمۀ اسماعیل نوری علا و فریدون معزی مقدم به چاپ رسیده است.

ششمین جزوۀ شعر اختصاص دارد به معرفی محمدرضا اصلانی. در این جزوه گفتگوی اسماعیل نوری علا با محمدرضا اصلانی و دو شعر بلند از این شاعر آمده است. نوری علا در آغاز مصاحبه توضیح می‌دهد:«…انتخاب اصلانی روی هیچ نظری نبوده است. می‌خواستم هر چند شماره یکبار یکی از شاعران جزوۀ شعر را به طور کامل معرفی کرده باشم…» اما، به سبب ادامه نیافتن جزوۀ شعر، معرفی شاعران تکرار نمی‌شود.

جزوۀ نهم ضمیمۀ مجلۀ نگین و جزوۀ دهم و یازدهم با امتیاز ماهنامۀ هنر و سینما منتشر می‌شود. به سبب مصادف شدن انتشار جزوۀ دهم و یازدهم با درگذشت فروغ فرخزاد، عکسی از فروغ روی جلد این شماره به چاپ می‌رسد و یادداشتی به امضای «طُرفه»، به عنوان مقدمه، که این گونه آغاز می‌شود:« هنگامی که عصر دوشنبه ٢۴ بهمن ماه ساعت چهار بار نواخت، فروغ فرخزاد، شاعر بزرگ و چهرۀ درخشان شعر امروز ایران، در یک حادثۀ اتومبیل جان سپرد. یک زندگی که یکباره به افسانه پیوست، بازی باشکوهی که در اوج خویش به پایان رسید…» و یادداشتی از احمدرضا احمدی که در بخشی از آن آمده است:«…روی شیشۀ یک تلفن عمومی کودکی نوشت فروغ. ظهر آفتاب شد. کلمۀ فروغ از شیشه پرید. نام از میخک‌ها و گل‌های یخ می‌ریخت، کلمۀ فروغ بخار شده بود. کبوتران پرواز کرده بودند…».

اکنون، پس از نگاهی گذار به جزوه‌های شعر، شعری از بهرام اردبیلی، یکی از نمایندگان «موج نو» شعر امروز، را –از شمارۀ دوم-در اینجا می‌آوریم:

در بیکرانی اخرایی

آواز نی لبک‌ها را

گل‌های همیشه بهار

از یاد نمی‌برند

شاید

دمیدن نفسی

در استوانه‌های غمگین

رسیدن بهاری را

ناباورانه

مکرر کند.

٢ برای جاری گریانی

کز آغوشی به آغوشی دیگر

پر می‌گیرد

سبکی موج دریا

انکار بازگشت نیلوفران خواهد بود.

٣ اگر هوای گریستن داری

با من

در این بهار

به بدرقۀ نیلوفران بیا.

«جزوۀ شعر» در ۱۱ شماره(۸ دفتر) به قطع خشتی و در ۴۸۴ صفحه منتشر شده است. اغلب شعرهای چاپ شده در این دفترها تجربه‌های آغازین گروهی از شاعران جوان است که تنها چند تنی از آنان توانستند بعدها راه خود را به سوی تعالی بپیمایند. با استناد به مقدمۀ شمارۀ سوم و چهارم می‌توان گفت که گردانندۀ «جزوۀ شعر» نیز همۀ آنچه را که به چاپ سپرده است، شعر نمی‌داند. در بخشی از این مقدمه آمده است:«…اینجا مجال قضاوت نیست، که در آغاز جریان سیل است و آب‌های گل‌آلود، بگذارید جاری شود تا به پهنه رسد، قرار یابد و از لای ظاهر گردد. آنکه باید به همراه گِل فرو نشیند خواهد نشست و آنکه باید بر سطح شفاف آید خواهد آمد….فردا تو این صحیفه را ورق خواهی زد، فقط آغاز فرزندان نامبر شعر امروز را خواهی دید، اما در این اوراق دفن‌ها و سکوت‌ها خواهد بود. گوری برای آنکه رفتنی است و استقبالی از آنکه خواهد ماند. آخر چگونه می‌توان دوار عقربه‌ها را فراموش کرد؟»

به هر حال…انتشار «جزوۀ شعر»تجربه‌ای است برای ارائۀ یک نشریۀ ویژۀ شعر، و آغازگر این تجربه نیز اسماعیل نوری علا است.

نقد و بررسی‌ها

هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.

اولین کسی باشید که دیدگاهی می نویسد “جزوۀ شعر”

زیر نظر اسماعیل نوری علا

ناشر: سازمان انتشارات طُرفه

شمارۀ ۱ فروردین ۱٣۴۵

شمارۀ ٢ اردیبهشت ۱٣۴۵

شمارۀ ٣ و ۴ خرداد و تیر ۱٣۴۵

شمارۀ ۵ مرداد ۱٣۴۵

شمارۀ ۶ شهریور ۱٣۴۵

شمارۀ ۷ و ۸ مهر و ابان ۱٣۴۵

شمارۀ ۹ آذر ۱٣۴۵

شمارۀ ۱۰ و ۱۱ ؟ ۱٣۴۵

گفت و گو را می توانید در اینجا نیز بخوانید.

توجه

«جزوۀ شعر» در واقع به قصد انتشار آثار شاعران «موج نو» منتشر می‌شد، اما-در عین حال- فضایی برای عرضۀ آثار شعرای جوان دیگر نیز بود.

اکنون، پس از نگاهی گذار به جزوه‌های شعر، شعری از بهرام اردبیلی، یکی از نمایندگان «موج نو» شعر امروز، را –از شمارۀ دوم-در اینجا می‌آوریم:

در بیکرانی اخرایی

آواز نی لبک‌ها را

گل‌های همیشه بهار

از یاد نمی‌برند

شاید

دمیدن نفسی

در استوانه‌های غمگین

رسیدن بهاری را

ناباورانه

مکرر کند.

٢

برای جاری گریانی

کز آغوشی به آغوشی دیگر

پر می‌گیرد

سبکی موج دریا

انکار بازگشت نیلوفران خواهد بود.

٣

اگر هوای گریستن داری

با من

در این بهار

به بدرقۀ نیلوفران بیا.

به هر حال…انتشار «جزوۀ شعر»تجربه‌ای است برای ارائۀ یک نشریۀ ویژۀ شعر، و آغازگر این تجربه نیز اسماعیل نوری علا است.

نقد و بررسی‌ها